Humor me shkronja

I
22 Nëntori i 1957 ishte tej mase i vranët. Retë, duke ngurrur në një masë kompakte dhe të pathyeshme, mbuluan horizontin dhe stuhia vringëllonte vazhdimisht të shkrehej.
Ajo ditë kishte një kuptim të veçantë për mua. Një vit më parë, ekzaktësisht, i kisha lënë të dashurit e mi, për të mos u kthyer më. Ishte përvjetori i parë i vdekjes sime. Në mëngjes, im shoqe, Esperancita, më kishte sjellë një buqetë me lule, të cilat i vendosi me kujdes sipër meje. Do kisha dashur të mos e bënte, meqë lulet më mbulojnë pamjen, por në datë 22 të çdo muaji ajo vjen e i ndërron, duke sjellë me vete, herë po e herë jo, edhe djemtë. Atë muaj ishte radha që ata të më vizitonin, por, duke qenë përvjetori i parë, mendoj se Esperancita preferoi të vinte vetëm. Po për këtë arsye, buqeta e karafilave ishte më e madhe se zakonisht e më bllokonte pamjen edhe më tepër. Sidoqoftë arrita t’i hedh një sy Esperancita-s. Ajo ishte pak më e mbushur se muajin e kaluar dhe qartazi nuk ishte më vajza e shkathët, e hollë dhe e hijshme, që më kishte pëlqyer dikur aq shumë. Lëvizte me njëfarë rëndese e plogëtie dhe rrobat e zisë, që i mbante ende, nuk i shkonin fare. E veshur ashtu më kujtonte tmerrësisht vjehrrën time, sidomos meqë flokët e Esperancita-ës nuk e kishin më atë të zezën e kulluar, por i ishin përhirë mbi ballë e tëmtha. Në atë moment m’u kujtua se si dukej herën e fundit, që e kisha parë me sytë e mi hapur, e së bashku me atë skenë, që kishte ndodhur një vit më parë në banesën time në Calle Barquillo, u fanit po ashtu edhe e gjithë jeta ime.
II
Unë kam lindur në Madrid më 1921 në një apartament të vogël në Calle de Narváez. Poshtë shtëpisë babai kishte një farmaci me një tabelë sipër, ku thuhej: “ITURRIAGA. FARMACI”, e pak më poshtë, me shkronja më të vogla, shkruhej: “Shesim edhe karamele”, ç’ka ishte edhe e arsyeja pse unë e im vëlla e kalonim pjesën më të madhe të ditës në dyqan. Pjesa tjetër e ditës kalohej mbyllur në një klasë të vjetër e të pisët të shkollës aty pranë, ku një mësues i vetëm u mësonte të katërmbëdhjetë djemve të gjitha lëndët, që ekzistonin asokohe. Ishin lëndë aq të mërzitshme, sa i dedikoheshim vetëm gjumit apo hedhjeve të topthave të letrës njëri-tjetrit.
Ime më ishte një grua e mbushur dhe e qetë, e cila gjithmonë na ndihmonte mua dhe vëllain tim, kur ne hasnim ndonjë problem apo kur im at, pas një dite të keqe në punë, nxirrte inatin tek ne.
Nga ana tjetër, babai ishte shumë gjaknxehtë, sidomos kur ishte në humor të keq, e unë gjithmonë mendoja se do t’i përshtatej më shumë të ishte bërë kasap a diçka e tillë sesa farmacist.
Qendrova tek shkolla në Calle de Narváez gjer sa mbusha pesëmbëdhjetë vjeç dhe më pas plasi lufta, që kaloi si çdo ndodhi tjetër në jetë. Nuk i solli as mua e as familjes time ndonjë humbje të madhe. Vëllai im ishte në front, por u kthye i padërrmishur, plot me patriotizëm e krenari për fitoren e së djathtës Nacionaliste, të cilën unë kurrë nuk e ndava. Më pas nisa të studioja Ekonomi, gjë që më mori tëtë vite për ta kryer, si për inat të babait tim, i cili i kishte zët vonesat apo përsëritjet e kurseve. Megjithatë, besoj se pavarësisht gjithçkaje, ato tetë vitet e mia si student ishin më të lumturat dhe më të gjallat e jetës sime të shkurtër. Bëja qejf, studioja pak dhe u njoha me Esperancita-n. Ajo ishte goxha e turpshme me djemtë, por megjithatë e dashur dhe shpirtgjerë. Shkonim në kinema, cirk, ose për shëtitje e thuajse çdo mbasdite apo mbrëmje e kalonim bashkë. Dy vite pasi kisha mbaruar studimet e pyeta Esperancita-n në donte të martohej me mua. Ajo tha “Po”; dy vite më vonë erdhi në jetë im bir, Miguel-i, e pas dy viteve të tjera, Gregorito, një emër, që kurrë nuk më pëlqeu, por të cilin më duhej ta pranoja prej këmbënguljes së vjehrrës sime, Gregoria-s. Veç kësaj, gjithmonë kam menduar se Gregorito Iturriaga Aguirre është një emër shumë i gjatë dhe me shumë “r”.
Tani që po e rrok, nuk mendoj se u martova me Esperancita-ën prej dashurisë apo diçkaje të ngjashme, por sepse më dukej si një ndihmesë e madhe me punën time në bankë. Por doli që s’ishte kështu, meqë e mori me hov rritjen e fëmijëve e ishte me ta gjithë ditën. Megjithëse nuk isha shumë i kënaqur me të, nuk mund të them se isha edhe shumë i pakënaqur.
Me ne jetonin edhe vjehrra ime dhe im at, të cilët nuk e duronin dot njëri-tjetrin, por meqë ishin të detyruar, e meqë shtëpia ishte fare e vogël, grindeshin e ziheshin gjatë gjithë ditës për idiotësira, për të cilat nuk mundnin — ose, më saktë, nuk duhej — të diskutonin, meqë nuk dinin asgjë rreth tyre. Kjo, bashkë me Esperancita-n që i gërthiste Manuel-ës, shërbyeses, dhe të qarat e fëmijëve, e bënte shtëpinë të padurueshme, kështu që banka më dukej si parajsë. Shtatë gojë për të ushqyer e më bëhej qejfi të punoja orë shtesë, sidomos se kisha më tepër qetësi për veten.
Mamaja ime vdiq katër vite pas përfundimit të luftës dhe besoj se ishte i vetmi person, për të cilin kisha shumë dashuri. Vdekjen e saj e përjetova më tepër se atë të tim eti, për të cilin nuk kisha ndjerë kurrë ndonjë mirënjohje të vërtetë birnore.
III
Vdekja ime ishte disi e papritur për këdo. Në gusht të 1956-ës fillova të përjetoja dhimbje të forta e therëse në gjoks. I alarmuar u konsultova me tim vëlla , i cili ishte mjek. Më siguroi, duke më thënë se me gjasa ishte veç pasojë e ndonjë ftohjeje të vogël a dhimbjeje grykësh.
Më dha një recetë për disa pilula dhe dhimbja më ndaloi deri më të 16-ën ditë të nëntorit, kur më sulmoi edhe më me furi se në gusht. I mora pilulat sërish, por kësaj rradhe nuk më qetësuan dhe më datë 21 u gjenda i dergjur me temperaturë të lartë, kancer në mushkëri dhe pa shpresë për mbijetesë.
Ajo ditë ishte shqetësuese. Dhimbjet ishin të tmerrshe dhe asgjë nuk mund t’i qetësonte. Vagëllimthi shihja Esperancita-ën, e cila qante përgjunjur pranë shtratit tim, ndërsa vjehrra ime, doña Gregoria, e ndryste me dhembshuri e ngushëllim mbi shpinë.
Fëmijët rrinin heshtur, pa kuptuar fort mirë se ç’po ndodhte. Im vëlla dhe gruaja e tij, ulur, dukeshin sikur po prisnin çastin e vdekjes time, në mënyrë që të largoheshin nga ajo skenë e mërzitshme dhe melodramatike. Shefi dhe disa nga kolegët rrinin tek dera e më vështronin me simpati, e, kur vërenin se edhe unë i shihja, më jepnin nga një buzëqeshje miqësore shumë të sforcuar. Në orën 6 të mbrëmjes së datës 22, kur më zunë sërish ethet, bëra për tu ngritur, por menjëherë rashë mbi jastëk, i vdekur. Në çastin e vdekjes ndjeva çdo dhimbje dhe vuajtje timen tek zhdukej dhe dëshiroja t’i thoja familjes dhe miqve të mi se nuk kisha më dhimbje, se isha mirë e bukur, por nuk munda. Nuk mund të flisja, të lëvizja apo të hapja sytë, edhe pse mund të shihja e të dëgjoja fare mirë atë, që po ndodhte rreth meje. Vjehrra ime tha:
— Ka vdekur.
— U prehtë në paqe — thirrën të tjerët.
Pashë sesi im vëlla dhe gruaja e tij, pasi i kishin thënë Esperancita-ës se do të kujdeseshin për varrimin, që do të zhvillohej nesër, u larguan. Pak nga pak të gjithë u larguan dhe unë mbeta vetëm. Nuk dija ç’të bëja. Mendoja, shikoja e dëgjoja, pra ekzistoja, pra isha gjallë, e nesër do të më varrosnin. Bëra të lëviz, por nuk munda. Atëherë kuptova se kisha vdekur, se pas vdekjes nuk kishte asgjë dhe se e vetmja gjë që më mbetej ishte të qëndroja përgjithmonë në varrin tim, pa marrë frymë, por i gjallë; pa sy, por duke parë; pa veshë, por duke dëgjuar.
Të nesërmen më futën në një arkivol të zi dhe më pas në një makinë, e cila më çoi në varreza. Nuk erdhën shumë njerëz në funeral. Nuk zgjati shumë e më pas të gjithë u larguan. Mbeta vetëm. Në fillim vendi nuk më pëlqeu, por tani që jam mësuar, qetësia më pëlqen. E shoh Esperancita-në çdo një muaj dhe djemtë çdo dy, e kaq: kjo është jeta ime dhe vdekja ime, ku nuk ka asgjë.